Ayn Ne? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Perspektifinden Bir Bakış
Sokakta yürürken, toplu taşımada ya da işyerinde sıkça duyduğumuz, “Ayn ne?” sorusu… İlk bakışta belki de çoğumuzun dikkate almadığı, sıradan bir gündelik konuşma ifadesi gibi görünüyor. Ancak bu basit gibi görünen sorunun arkasında, toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi derin ve karmaşık konular yatıyor. Bu yazıda, “Ayn ne?” sorusunun sadece bir dil alışkanlığı değil, toplumsal normların, beklentilerin ve bazen de ayrımcılığın nasıl şekillendiğini konuşacağız. Ve belki de bu soruyu her duyduğumuzda biraz daha derin düşünmemizi sağlayacak bir bakış açısı sunacağım.
Ayn Ne? Sorusu ve Toplumsal Cinsiyet
İstanbul’da, sabahları işyerine gitmek için toplu taşımayı kullanırken sıkça karşılaştığım bir sahne vardır: Kadınlar, genellikle ön sıralarda ya da daha “güvenli” kabul edilen yerlerde oturur, erkekler ise çoğu zaman ayakta durur. Ancak ilginç bir şekilde, bir kadın oturduğunda etrafındaki erkeklerin bakışları bazen değişir. Bu bakışlar, genellikle sorgulayıcıdır, çünkü toplumun genellikle kadınları bir adım geride, daha “alçakgönüllü” bir konumda görmesi gerektiği bir anlayış hâkimdir. İşte burada, “Ayn ne?” sorusu devreye giriyor: Toplum kadınlardan ne bekliyor? Kadınlar neden bazen yerlerinden kalkarak, “Aynı hakka sahip olamam” duygusuyla başka bir yere oturmak zorunda hissediyorlar? Bu, yalnızca kadınların yaşadığı bir durum değil. Toplumsal cinsiyet normları, tüm bireylerin sosyal hayatta nasıl yer aldığı konusunda çok büyük bir rol oynuyor.
Toplumsal cinsiyet eşitsizliğini her gün küçük, büyük her adımda görebiliyoruz. Kadınların fiziksel olarak kendilerine ait bir yer yaratmaları ve bu yerin sosyal kabulünü sağlamaları bazen çok daha zor olabiliyor. Bu küçük günlük sahnelerde, “Ayn ne?” sorusu, bir anlamda toplumsal cinsiyetin “nerede durman gerektiği”ni ve “kimlerin yanında nasıl davranman gerektiği”ni belirlemeye çalışır. Erkeklerin yerini almak, ya da bir şekilde o alanda var olmak, toplumsal normlarla çelişir. Ancak, bu eşitsizliği fark etmek, doğru yerlerde ve doğru zamanlarda soru sormak çok önemli.
Çeşitlilik ve “Ayn Ne?” Sorusu
Toplumsal çeşitlilik, herkesin kendi kimliğiyle özgürce var olabilmesinin önemini vurgular. Fakat ne yazık ki, çoğu zaman toplumumuzda bazı kimlikler baskın çıkar ve diğerleri marjinalleşir. Bu durum, “Ayn ne?” sorusunun altındaki başka bir katmanı oluşturur. Birçok insan, örneğin cinsel kimliği ya da etnik kökeni nedeniyle bu soruyu duyduğunda, aslında toplum tarafından kategorize edilme baskısıyla karşı karşıya kalır. İstanbul’un farklı semtlerinde, bazen bir kadının “Ayn ne?” sorusuna verilecek tepki, onun etnik kimliği ya da giyimi ile ilişkilendirilebilir. Örneğin, bir kadın geleneksel kıyafetler giyiyorsa, bu, onun yaşam tarzı ve kimliği hakkında toplumun önceden belirlediği kalıpları beraberinde getirebilir. O zaman “Ayn ne?” sorusu, sadece “Kadın mısın?” sorusundan çok daha fazlasıdır; “Sen nereden geldin?” ya da “Senin kimliğin nedir?” sorularını da barındırır.
Örneğin, birkaç hafta önce bir seminerde farklı etnik gruplardan gelen bireylerle sohbet etme şansı buldum. Her biri, yaşadığı çevre ve toplumdan gelen baskılar nedeniyle kimliğini ve aidiyetini nasıl tanımladığını anlatıyordu. Birinin anlatığına göre, kadınlar genellikle toplumda kendi kimliklerini saklama eğiliminde olabiliyor, çünkü toplumun onlara bakışı, ne giyecekleri, nasıl davranacakları konusunda baskılar oluşturuyor. İşte bu noktada “Ayn ne?” sorusu, kimliklerin görünür hale gelmesi, ayrımcılığın kendini gösterdiği anlara dönüşüyor. Bu soruyu duyduğunda birinin, “Beni tanımanı istiyorum ama belki de istemiyorsun,” duygusuna kapılması, aslında sadece toplumsal çeşitliliğe karşı olan algıyı yansıtıyor.
Sosyal Adalet ve “Ayn Ne?”
Sosyal adalet, her bireyin eşit haklara ve fırsatlara sahip olması gerektiğini savunur. Ancak pratikte, her birey bu eşitlikten aynı şekilde faydalanamaz. “Ayn ne?” sorusu, çoğu zaman bu adaletsizliğin farkında olmadan bir yansımasıdır. Bir birey, toplumdaki “standartlara” uymadığında, bu basit soru ona bazen ayrımcılığı, ötekileştirmeyi, bazen de yalnızlığı hatırlatabilir. Örneğin, trans bireyler, çoğu zaman kimliklerini toplum içinde tam anlamıyla ifade edemezler. Bir “Ayn ne?” sorusu, aslında toplumun daha derin bir önyargıyı yansıttığı bir an olabilir. Bunu bazen sokakta yürürken, bazen de toplu taşımada gözlemleyebiliyoruz. O kişi, belki de sırf dış görünüşü nedeniyle, kim olduğunu açıklamak zorunda kalıyor. İşte burada, toplumsal adaletin ne kadar önemli olduğunu yeniden hatırlamalıyız. Her bireyin kimliğini özgürce ifade edebilmesi, bu sorunun da ne anlama geldiğini sorgulama gerekliliğini doğuruyor.
Sonuç: “Ayn Ne?” Sorusu Üzerine Düşünmek
Sonuçta, “Ayn ne?” sorusu, aslında çok daha derin bir anlam taşır. Bu basit gibi görünen soru, toplumsal cinsiyetin, çeşitliliğin ve sosyal adaletin sürekli sorgulanması gerektiğini hatırlatır. Günlük hayatta sıkça karşılaştığımız, farkında bile olmadan kullandığımız bir ifadeyle, toplumsal normları, baskıları ve önyargıları tekrar gözden geçirmemiz gerekir. Kimseye kim olduğunu, nereden geldiğini sormadan, herkesin kendi kimliğini özgürce ifade etmesine olanak tanımamız gerekiyor. Bu soruyu sorarken, kendimizi ve çevremizi sorgulamamız, hepimizin daha adil ve eşit bir toplum için sorumluluk taşıdığını hatırlatmalıdır.